Papiery wartościowe: Czym są papiery wartościowe, jak je dzielimy i jak w nie inwestować, aby na tym zarobić?

Jeśli czytasz te wiersze, prawdopodobnie zastanawiasz się nad możliwościami inwestowania swoich pieniędzy. Jest niemal pewne, że użyjesz w tym celu jakiegoś papieru wartościowego. Inwestowanie w papiery wartościowe pozwala bowiem osiągnąć znacznie ciekawszy zwrot niż lokowanie wolnych środków pieniężnych na kontach oszczędnościowych, więc Twoje myśli zmierzają zdecydowanie we właściwym kierunku.

Podstawą polskiego systemu papierów wartościowych są przepisy art. 921⁶–921¹⁶ kodeksu cywilnego. Definicja papieru wartościowego zaś brzmi następująco:

Papier wartościowy to zbywalny dokument lub zapis w systemie informatycznym na rachunku papierów wartościowych, który ucieleśnia prawa majątkowe w taki sposób, że dane uprawnienia przysługują osobie wskazanej jako uprawniona w treści dokumentu (choćby jako okaziciel), a przedłożenie go jest warunkiem koniecznym i wystarczającym dla realizacji uprawnienia.

Zapewne zgodzisz się z nami, że jest to dosyć ogólnikowa definicja, raczej trudna do zrozumienia dla laika. Co należy z tego wynieść? Przede wszystkim to, że papiery wartościowe są zdefiniowane przez prawo. Na potrzeby naszego artykułu wystarczy jednak stwierdzić, że papiery wartościowe są instrumentami inwestycyjnymi, z których inwestorzy korzystają w celu osiągnięcia zwrotu ze swoich środków pieniężnych. Do najpopularniejszych papierów wartościowych zaliczają się akcje, obligacje i jednostki udziału w funduszach inwestycyjnych.

Interesuje Cię temat inwestowania w papiery wartościowe? Chcesz dowiedzieć się więcej o tym, jak na nich zarobić, jakie są rodzaje papierów wartościowych lub jak wybrać emitenta papierów wartościowych? W takim razie zdecydowanie czytaj dalej!

Treść artykułu

Czym są papiery wartościowe?

Papiery wartościowe są dokumentami potwierdzającymi posiadanie określonych praw majątkowych. Dokładniej rzecz ujmując, stanowią one roszczenie wobec osoby lub podmiotu, który wyemitował papier wartościowy – emitenta. Chodzi więc o sytuację, w której emitenta można porównać do dłużnika, a osobę posiadającą papier wartościowy – do wierzyciela. Krótko mówiąc, dokument ten jest potwierdzeniem długu, który ma być spłacony przez emitenta.

Papiery wartościowe służą przede wszystkim do pozyskiwania środków pieniężnych przez emitenta, co pozwala mu finansować swoją działalność. Nabywca papieru wartościowego zaś zyskuje możliwość inwestowania swoich pieniędzy i osiągnięcia zysku.

Kim jest emitent?

Jak już wspomniano, emitent to osoba lub podmiot, któremu przysługuje prawo do emisji papierów wartościowych. Jednak dobrze jest też wiedzieć, kto może nim zostać:

• spółka
• bank
• państwo
• obywatel (tylko weksle i czeki)
• miasto

Na co zwrócić uwagę przy wyborze emitenta?

Teraz już wiesz, kto może być emitentem papieru wartościowego. Zanim jednak kupisz jakikolwiek papier wartościowy, warto sprawdzić i przeanalizować, kim właściwie jest jego emitent, aby inwestycja nie zakończyła się stratą pieniężną.

Nie ma tutaj większego znaczenia, czy rozważasz inwestycję w akcje, obligacje czy jakiekolwiek inne papiery wartościowe.

Z inwestowaniem w obligacje (zwłaszcza korporacyjne) wiąże się znaczne ryzyko. W pierwszej kolejności inwestor powinien zadać sobie pytanie: czy emitent obligacji jest zdolny spłacać swoje długi? Pamiętaj, że spółki giełdowe emitują obligacje w celu sfinansowania swojej przyszłej działalności, a inwestor przekazuje swoje wolne środki pieniężne emitentowi w nadziei, że otrzyma za to nagrodę w postaci wypłacanych na bieżąco odsetek.

Inwestorzy powinni zawsze upewnić się, że emitent jest gotowy (i zdolny) do spłaty wartości nominalnej obligacji w chwili nadejścia terminu jej wykupu.

Należy zaznaczyć, że nie jest to łatwe – zwykle wymaga to dogłębnej analizy dokonanej przez wykwalifikowanych specjalistów. Specjaliści ci następnie w przypadku każdej obligacji ustalają rating określający jej jakość. Jest to kryterium, które powinien brać pod uwagę każdy potencjalny inwestor.

Jeśli zaś chodzi o inwestowanie w akcje, w tym przypadku wskazane jest przeprowadzenie szeroko zakrojonej analizy fundamentalnej poszczególnych spółek giełdowych, co również wymaga obszernej wiedzy i dużej ilości czasu. Osoby niezainteresowane badaniem możliwości inwestycyjnych lub szukające łatwiejszego sposobu na inwestowanie w akcje powinny rozważyć kwestię inwestowania pasywnego.

Dogłębna analiza jest konieczna również w przypadku inwestowania w inne rodzaje papierów wartościowych. Niezależnie więc od tego, czy chodzi o papiery wartościowe udziałowe, dłużne, czy papiery wartościowe rynku walutowego, inwestor powinien zdawać sobie sprawę z ryzyka związanego ze swoją inwestycją i żądać za nie odpowiedniej stopy zwrotu.

Podział papierów wartościowych

Papiery wartościowe mogą być klasyfikowane według kilku kryteriów, takich jak rodzaj inkorporowanego prawa, sposób wskazania osoby uprawnionej i trybu zbywania papierów czy przywilejów (lub ich braku) związanych z ich posiadaniem.

A) Podział według inkorporowanego prawa

Jeśli chodzi o inkorporowane prawo, wyróżniamy papiery wartościowe wierzycielskie, udziałowe i towarowe. Do grupy wierzycielskich papierów wartościowych należą m.in. weksle, czeki, obligacje, listy zastawne czy świadectwa udziałowe. Udziałowe papiery wartościowe obejmują zaś akcje i certyfikaty inwestycyjne, natomiast do towarowych papierów wartościowych zaliczają się konsamenty i dowody składowe.

B) Podział według sposobu wskazania osoby uprawnionej

Papiery wartościowe można również klasyfikować pod kątem sposobu wskazania osoby uprawnionej oraz trybu zbywania papierów wartościowych. Można je w ten sposób dzielić na:

• imienne – papiery wartościowe tego typu są zbywalne przez przelew
• na okaziciela – zbywalność odbywa się poprzez przeniesienie posiadania dokumentu
• udziałowe – zbywalne przez oświadczenie woli zbywającego o przeniesieniu własności

C) Podział według posiadanego uprzywilejowania

Papiery wartościowe można również klasyfikować w zależności od uprzywilejowań (lub ich braku) przysługującego ich posiadaczom.

Jeśli chodzi np. o akcje, za uprzywilejowanie można uważać pierwszeństwo w wypłacie dywidendy, większą ilość głosów na walnym zgromadzeniu czy pierwszeństwo w wypłacie środków w przypadku likwidacji spółki.

Akcje nieuprzywilejowane będące przedmiotem zwykłego obrotu giełdowego nazywane są akcjami zwykłymi.

Podział papierów wartościowych będących przedmiotem obrotu na rynkach finansowych

Jak już zapewne zrozumiałeś, papiery wartościowe można sklasyfikować w oparciu o szereg parametrów. Należy jednak zaznaczyć, że nas interesują przede wszystkim papiery wartościowe, którymi obraca się na giełdzie, dlatego skupimy się właśnie na nich.

A) Akcje

Akcje są najbardziej rozpowszechnionym rodzajem kapitałowych papierów wartościowych. Reprezentują one udział własnościowy w spółce (lub funduszu inwestycyjnym) w postaci udziału w kapitale zakładowym emitenta. Posiadaczom akcji zwykle nie przysługuje prawo do otrzymywania regularnych wypłat dochodów, chociaż spółki akcyjne często wypłacają dywidendę. Mogą jednak osiągnąć zysk ze sprzedaży papierów wartościowych (zakładając, że cena akcji wzrosła).

Akcje uprawniają ich posiadaczy do określonej kontroli nad działalnością spółki na zasadzie prawa głosu. W przypadku upadłości emitenta akcjonariusze mają prawo jedynie do proporcjonalnej części ceny likwidacyjnej spółki po spłacie wierzycieli i ewentualnych obligatariuszy (lub posiadaczy akcji uprzywilejowanych).

B) Udziały (jednostki uczestnictwa) w funduszach inwestycyjnych

Jednostki uczestnictwa są również często spotykanym rodzajem kapitałowych papierów wartościowych, który stanowi dowód własności lub współwłasności majątku w funduszu inwestycyjnym otwartym lub zamkniętym. Fundusze inwestycyjne otwarte są bardzo często oferowane klientom przez banki jako sposób na pomnażanie pieniędzy.

Fundusze inwestycyjne otwarte nie posiadają osobowości prawnej, innymi słowy zdolności do bycia podmiotem i wykonawcą praw i obowiązków. Inwestorzy mogą w nie inwestować długoterminowo i regularnie, przy tym, że niektóre fundusze inwestycyjne otwarte działają na rynku już od kilkudziesięciu lat.

W przeciwieństwie do tego, fundusz inwestycyjny zamknięty charakteryzuje się ograniczonym okresem, w którym można w niego inwestować i jest zamykany na koniec tego określonego przedziału czasowego lub po osiągnięciu docelowej wysokości kapitału. Wtedy nie można już kupić jednostek uczestnictwa w takim funduszu.

Zazwyczaj fundusze te są tworzone na określony czas, a na koniec tego okresu posiadaczom jednostek wypłacany jest zysk/strata i fundusz zostaje zamknięty.

C) Obligacje

Obligacje są najbardziej rozpowszechnionym rodzajem dłużnych papierów wartościowych. Obligacja to zasadniczo pożyczka dla emitenta, która musi zostać spłacona z warunkami ustalonymi w momencie jej emisji – kwota nominalna, oprocentowanie, termin wykupu.

Do głównych rodzajów obligacji zaliczają się obligacje skarbu państwa i obligacje korporacyjne. Obligacje państwowe krajów rozwiniętych charakteryzują się niższym poziomem ryzyka inwestycyjnego, ale również niższym oprocentowaniem, dlatego można je uważać za bardzo konserwatywny rodzaj papierów wartościowych.

Ryzykowność obligacji korporacyjnych jest bezpośrednio związana z kondycją finansową emitenta. Firmy o słabej zdolności kredytowej są zazwyczaj bardziej ryzykowne, co zmusza je do oferowania obligacji z wyższym oprocentowaniem. Z kolei obligacje stabilnych i znanych na całym świecie spółek charakteryzują się niższym oprocentowaniem i mogą być również emitowane przez spółki akcyjne, które w tej chwili wolą finansować swoją działalność właśnie za pośrednictwem obligacji (nie chcą wyemitować nowych akcji).

Obligacje zobowiązują emitenta do regularnego wypłacania inwestorom odsetek. Są one zazwyczaj emitowane na określony czas, po upływie którego następuje spłata wartości nominalnej obligacji inwestorowi (zakładając, że emitent nie zbankrutuje).

D) Hipoteczne listy zastawne

Do grupy dłużnych papierów wartościowych należą również hipoteczne listy zastawne, które są emitowane przez banki hipoteczne w celu pozyskania środków na udzielanie kredytów hipotecznych. Zazwyczaj można nimi handlować na giełdzie w podobny sposób jak w przypadku obligacji czy akcji, w związku z czym chodzi o papiery wartościowe o dużej płynności.

E) Certyfikaty depozytowe

Ostatnim, rzadziej stosowanym rodzajem dłużnych papierów wartościowych są certyfikaty depozytowe, emitowane głównie przez banki. Są to ograniczone w czasie papiery wartościowe – inwestor zasadniczo pożycza środki pieniężne bankowi na z góry określony czas. Bankowi przysługuje wtedy prawo dysponować tymi pieniędzmi według własnego uznania, a inwestor inkasuje zysk w postaci odsetek. W terminie zapadalności certyfikatu bank spłaca jego posiadaczowi wartość nominalną certyfikatu wraz z odsetkami.

Przedwczesna spłata certyfikatu depozytowego jest zwykle obciążona opłatą, w związku z czym CD raczej nie można uznać za płynny sposób na pomnażanie pieniędzy.

F) Hybrydowe papiery wartościowe

Jak już wspomniano, w rezultacie połączenia niektórych cech dłużnych i kapitałowych papierów wartościowych powstały hybrydowe papiery wartościowe. Należą do nich:

• Warranty opcyjne – Opcje wyemitowane przez spółkę, które dają akcjonariuszom prawo do zakupu akcji w określonym czasie po określonej cenie.
• Obligacje zamienne – Papiery wartościowe, które dają obligatariuszom prawo do pobierania odsetek i spłaty wartości nominalnej, przy tym, że na wcześniej ustalonych warunkach mogą zostać zamienione na akcje zwykłe spółki emitującej.
• Akcje uprzywilejowane – Posiadacze tych akcji mają pierwszeństwo w wypłacie dywidend i innych zwrotów z kapitału przed pozostałymi akcjonariuszami (posiadaczami akcji zwykłych).

Jak to jest z klasyfikacją poszczególnych rynków papierów wartościowych?

Termin rynek może posiadać wiele znaczeń w kontekście finansów, ale najczęściej jest używany jako termin ogólny w odniesieniu do pierwotnego i wtórnego rynku papierów wartościowych.

A) Rynek pierwotny

Pod pojęciem rynku pierwotnego należy rozumieć miejsce, w którym tworzone są papiery wartościowe. To właśnie tutaj spółki po raz pierwszy emitują (sprzedają) swoje akcje lub obligacje inwestorom. Podstawą rynku pierwotnego akcji są IPO, czyli debiuty giełdowe spółek. Na rynku pierwotnym inwestorzy mogą kupić papiery wartościowe bezpośrednio od banku pośredniczącego w wejściu przedsiębiorstwa na giełdę.

Firma przygotowująca się do wejścia na giełdę zatrudnia kilka banków inwestycyjnych, aby pomogły jej ustalić konkretną formę IPO. Banki te określą, jaka będzie cena akcji w ramach pierwszej oferty publicznej, a inwestorzy będą mogli następnie kupić udziały w tej spółce bezpośrednio od banku zaangażowanego w emisję nowych papierów wartościowych.

Rynek pierwotny przedstawia dla inwestorów pierwszą okazję do zainwestowania w papiery wartościowe przedsiębiorstwa, najczęściej poprzez zakup akcji lub obligacji.

Ważne jest, aby zrozumieć, że na rynku pierwotnym papiery wartościowe są kupowane bezpośrednio od emitenta (dokładniej mówiąc – od banku realizującego debiut giełdowy emitenta).

B) Rynek wtórny

Rynek wtórny akcji to po prostu znany nam wszystkim rynek akcji, na który składają się giełdy papierów wartościowych z całego świata – Nowojorska Giełda Papierów Wartościowych (NYSE), NASDAQ lub na przykład polska GPW. Cechą charakterystyczną rynku wtórnego jest fakt, że inwestorzy wymieniają na nim akcje między sobą.

Oznacza to, że na rynku wtórnym inwestorzy obracają już wyemitowanymi papierami wartościowymi bez konieczności udziału spółki emitującej. Tak więc, jeśli zainwestujesz w akcje Apple na jednej z giełd papierów wartościowych, to zasadniczo kupujesz je od innego inwestora, który chce sprzedać te akcje po żądanej przez Ciebie cenie. Sama spółka Apple nie bierze udziału w tej transakcji.

Chociaż w przypadku inwestowania w obligacje inwestor ma gwarancję zwrotu wartości nominalnej w z góry określonym terminie, często chodzi o datę w dalekiej przyszłości. Dlatego obligatariusze mogą sprzedawać posiadane przez siebie papiery wartościowe na rynku wtórnym obligacji i mieć z tego zysk, zakładając, że stopy procentowe spadły od czasu ich emisji – wyższe oprocentowanie obligacji może teraz sprawić, że będzie bardziej wartościowa dla innych inwestorów.

C) Rynek OTC

W dzisiejszych czasach termin OTC (over-the-counter) odnosi się głównie do akcji, które nie są przedmiotem obrotu na głównych amerykańskich giełdach papierów wartościowych. Informacje o tego typu papierach wartościowych są publikowane na tzw. OTC bulletin board lub w tzw. pink sheets, które zostały spopularyzowane przez film Wilk z Wall Street.

Żadna z wymienionych struktur nie jest giełdą – chodzi raczej o dostawców informacji o cenach papierów wartościowych. Spółki, którymi handluje się na OTC bulletin board lub jako pink sheets, nie są zobowiązane przestrzegać tak surowych przepisów jak przedsiębiorstwa, których akcje notowane są na zwykłych giełdach. W rezultacie z handlem na rynku OTC wiąże się poważne ryzyko.

Oprócz powyższej klasyfikacji, rynki papierów wartościowych można jeszcze podzielić na publiczne i prywatne.

Rynek publiczny jest otwarty dla wszystkich podmiotów zainteresowanych inwestowaniem w papiery wartościowe. Natomiast na rynkach prywatnych/niepublicznych odbywają się transakcje pomiędzy z góry określonymi uczestnikami konkretnego kontraktu.

Jak inwestować w papiery wartościowe?

Możliwości inwestowania w papiery wartościowe są niezwykle szerokie. Przyjrzyjmy się teraz sposobom zakupu najbardziej popularnych papierów wartościowych.

A) Akcje

Możliwości inwestowania w akcje jest naprawdę sporo. Jeśli rozważasz zakup akcji na rynku pierwotnym, w przypadku akcji amerykańskich jako inwestor detaliczny masz niestety pecha. Większość akcji oferowanych w ramach IPO zostaje natychmiast skupiona przez dużych inwestorów instytucjonalnych.

Jeśli zaś chodzi o akcje polskie, w tym przypadku udział inwestora detalicznego w IPO nie jest niemożliwy.

Rynek wtórny akcji, reprezentowany przez dobrze nam znane giełdy papierów wartościowych, jest dostępny dla wszystkich inwestorów bez różnicy za pośrednictwem szerokiej gamy brokerów czy platform inwestycyjnych. Inwestowanie w akcje zależy tutaj w dużej mierze od strategii inwestycyjnej konkretnego inwestora. Można inwestować zarówno pasywnie, jaki i aktywnie, regularnie i jednorazowo. Wybór jest naprawdę szeroki – więcej informacji znajdziesz w naszej rubryce poświęconej właśnie akcjom. Stopa zwrotu z inwestycji w akcje zależy od strategii inwestycyjnej inwestora, wyników konkretnej spółki, ale również szczęścia.

Średnia stopa zwrotu z akcji porusza się w zakresie 8-10%, ale są tacy inwestorzy i traderzy, którzy osiągają nawet wielokrotnie lepsze wyniki.

Zalecani brokerzy giełdowi dla klientów detalicznych

Faworyt redakcji

XTB

93 %

Opinie Otwórz konto

76% rachunków inwestorów detalicznych odnotowuje straty pieniężne.

Zalety

• Zakup i sprzedaż akcji i funduszy ETF wolne od opłat
• Dobra obsługa klienta

Wady

• Większe opłaty przy mniejszych zagraniach (nie dotyczy akcji i ETF-ów)
• Brak niektórych popularnych instrumentów finansowych – opcji, obligacji, funduszy wzajemnych

Bossa

92 %

Opinie Otwórz konto

Degiro

90 %

Opinie Otwórz konto

Twój kapitał narażony jest na ryzyko

B) Udziały (jednostki uczestnictwa) w funduszach inwestycyjnych

Jednostki uczestnictwa w otwartych funduszach inwestycyjnych mogą być nabywane bezpośrednio od poszczególnych funduszy. Drugą opcją są oczywiście bankowe fundusze inwestycyjne. Oba rodzaje tych funduszy inwestycyjnych łączy aktywny sposób ich zarządzania – inwestycje funduszu są wybierane przez zarządzającego funduszem.

Zwrot z inwestycji w udziały w funduszach odpowiada więc wzrostowi wartości aktywów posiadanych przez fundusz po odjęciu kosztów zarządzania. Fundusze inwestycyjne inwestujące w akcje przynoszą inwestorom większe zyski niż obligacyjne, niemniej jednak należy zdać sobie sprawę, że z akcjami wiąże się większe ryzyko.

Alternatywą dla tradycyjnych funduszy inwestycyjnych są giełdowe fundusze inwestycyjne (ETF-y), w przypadku których inwestorzy nie płacą tak wysokich opłat. Chodzi o pasywnie zarządzane fundusze (ich skład odzwierciedla jakiś indeks). Udziały w ETF-ach można nabyć, podobnie jak akcje, poprzez pośrednika – brokera ETF.

C) Obligacje

Obligacje można nabyć na rynku pierwotnym bezpośrednio od emitenta. Najczęściej chodzi o banki i specjalistyczne spółki, ale obecnie coraz większym zainteresowaniem cieszą się również platformy crowdfundingowe. Inny sposób inwestowania w obligacje polega na ich zakupie na rynku wtórnym za pośrednictwem brokera. Należy jednak zaznaczyć, że w przeciwieństwie do jego amerykańskiego odpowiednika, polski wtórny rynek obligacji nie jest zbyt dobrze rozwinięty.

Do instrumentów finansowych w ofercie brokerów należą też obligacyjne ETF-y. Z kolei brokerzy CFD oferują handel obligacjami za pośrednictwem kontraktów CFD.

Zyski z inwestowania w obligacje nie są oszałamiające, a inwestorzy wykorzystują je zazwyczaj jako element kompleksowej strategii dywersyfikacji portfela. W przypadku inwestycji w obligacje na rynku pierwotnym można spodziewać się zwrotu w wysokości kilku procent rocznie. Jeśli zaś chodzi o obligacje państwowe krajów rozwiniętych, obecnie zwrot z nich jest raczej znikomy.

Papiery wartościowe a zobowiązania podatkowe

Dochód uzyskany z zyskownego handlu giełdowego podlega opodatkowaniu – w Polsce podatek ten jest powszechnie znany jako podatek Belki.

Pełna, oficjalna nazwa tego podatku to podatek od dochodów kapitałowych. Stawka podatku od zysków giełdowych wynosi 19%. Polski system prawa podatkowego nie opiera się w tym względzie na tak zwanej progresji podatkowej, a więc ta jedna, 19-procentowa stawka podatkowa obowiązuje niezależnie od tego, jak duży dochód w danym roku podatkowym uzyskano.

Generalnie nie ma znaczenia, jak długo trzymamy nasze papiery wartościowe pod kątem tego, czy będziemy zmuszeni do zapłaty podatku. Czy trzeba płacić podatek od dywidendy? Zdecydowanie tak.

Dochód osiągnięty z tytułu tego, że partycypujemy w podziale zysków danej spółki niczym nie różni się w ujęciu prawnym od sytuacji, w której z zyskiem sprzedajemy papiery wartościowe. Zarówno w pierwszym, jak i w drugim przypadku obciążeni jesteśmy podatkiem dochodowym w wysokości 19%.

Kilka słów na koniec

Jeżeli w poważny sposób traktujesz pomnażanie swoich wolnych środków pieniężnych, inwestowanie w papiery wartościowe można uznać za konieczność.

Należy jednak z rozwagą wybierać poszczególne papiery wartościowe. Eksperymentowanie może się tutaj nie opłacić.

Do najlepszych sposobów inwestowania w papiery wartościowe na długą metę zaliczają się tradycyjne opcje, takie jak akcje, obligacje i udziały w funduszach inwestycyjnych. Inwestowanie w inne typy papierów wartościowych powinieneś raczej pozostawić ekspertom. Albo sam zostać jednym z nich.

Nawet jeśli nie opuścisz świata tradycyjnych papierów wartościowych wymienionych powyżej, nadal będziesz miał mnóstwo opcji jak zbudować swój portfel inwestycyjny i osiągnąć pożądany zysk przy jednoczesnym podejmowaniu rozsądnego ryzyka.